Ερευνα για την ευημερία των εργαζομένων

Όπως το νερό

Δύο νεαρά ψάρια κολυμπάνε στον ωκεανό, όταν ένα λίγο μεγαλύτερο ψάρι τα συναντά και τα χαιρετάει από μακριά, λέγοντας ευγενικά: «καλημέρα παιδιά, πώς είναι το νερό σήμερα;». Τα ψάρια κουνάνε την ουρά τους και συνεχίζουν να κολυμπάνε μέχρι που το ένα σταματάει και ρωτάει το άλλο: «τι στο καλό είναι το νερό;».

Με αυτή την απλή ιστορία, ο David Foster Wallace προσπάθησε το 2005 να μιλήσει στους απόφοιτους του Κολλεγίου Kenyon για το πώς, πολλές φορές, τα αυτονόητα πράγματα στη ζωή μας περνάνε εντελώς απαρατήρητα.

Μια τέτοια αυτονόητη πραγματικότητα είναι πως υπάρχει ένας άρρηκτος σύνδεσμος ανάμεσα στην εργασία και την ατομική ευημερία (αυτό που πολλές φορές ονομάζουμε, με την αστόχαστη ευκολία ενός αστεϊσμού: «εργασία και χαρά»).

Η αυτονόητη κεντρικότητα της ευημερίας των εργαζομένων είναι αναπόδραστο παράγωγο της ίδιας της διαλεκτικής του εργάζεσθαι. Δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε πως η ευημερία είναι το τελικό παράγωγο κάθε εργασιακής διαδικασίας, το ζητούμενο κάθε αμειβόμενης (ή μη αμειβόμενης) δραστηριότητας. Κοιτάζοντας τον κόσμο της εργασίας συνολικά και αφαιρετικά, θα διαπιστώσουμε πως πράγματι, κάθε εργαζόμενος τελικά μετέχει στην παραγωγή ευημερίας για το κοινωνικό σύνολο – σε όποια θέση κι αν βρίσκεται. Σκεφτείτε τη δική σας εργασία. Ασχολείστε με την  πρωτογενή παραγωγή, διασφαλίζοντας στους ανθρώπους τροφή και πρώτες ύλες που τους επιτρέπουν να ζουν καλύτερα; Εργάζεστε στη βιομηχανία, παράγοντας προϊόντα που κάνουν τη ζωή πιο άνετη, πιο εύκολη, πιο διασκεδαστική; Ασχολείστε με τη σωματική και ψυχική υγεία, διασφαλίζοντας καλύτερη ποιότητα ζωής για την κοινότητα; Παρέχετε υπηρεσίες που παράγουν υπεραξία σε άτομα ή επιχειρήσεις; Διασφαλίζετε με τη δουλειά σας την καλύτερη μετακίνηση, τη διασκέδαση, την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων; Ό,τι κι αν κάνετε, το τελικό αντικείμενο της δουλειάς σας είναι η ευημερία των άλλων ανθρώπων.

Αν όμως η εργασία έχει σαν αντικείμενό της την ευημερία των άλλων, πώς μπορεί να είναι αποκομμένη από την ευημερία του ίδιου της του υποκειμένου – δηλαδή του εργαζόμενου;

Η εργασιακή ευημερία, με λίγα λόγια το πόσο καλά αισθάνεται ο εργαζόμενος στη δουλειά του, αποτελεί ζητούμενο που συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον του επιστημονικού και του επιχειρηματικού κλάδου. Αποτελεί εξάλλου βασικό πυλώνα της γενικής ευημερίας του ανθρώπου, ενώ συχνά ταυτίζεται εν πολλοίς με αυτή. Εργασία και καθημερινότητα είναι συχνά έννοιες ταυτόσημες. Οι ώρες που περνάμε στη δουλειά είναι ώρες προσωπικού χρόνου – δεν είναι μια παρένθεση μέσα στη μέρα αλλά η ίδια η μέρα μας. Έτσι, πολύ απλά, τις περισσότερες φορές «χαρά στην εργασία» σημαίνει και «χαρά της ζωής».

Ακόμη και αν δεν είμαστε πεπεισμένοι για την per se αξία της ευημερίας στην εργασιακή καθημερινότητα και προσεγγίζουμε τη δουλειά με έναν περισσότερο καλβινιστικό ή ωφελιμιστικό τρόπο, η σύγχρονη επιστήμη εύκολα θα στρέψει το βλέμμα μας προς το «ευ εργάζεσθαι». Σύμφωνα με έρευνες που εδώ και δεκαετίες μελετούν τα εργασιακά περιβάλλοντα και την εργασιακή συμπεριφορά, η εργασιακή ευημερία συνδέεται με χειροπιαστά και πρακτικά αποτελέσματα όπως μεγαλύτερη δέσμευση και αφοσίωση στη δουλειά, καλύτερη διατήρηση του ανθρώπινου δυναμικού, λιγότερες απουσίες, λιγότερες αποζημιώσεις, καλύτερες πωλήσεις, μεγαλύτερη ικανοποίηση πελατών κλπ. Με λίγα λόγια, ο χαρούμενος εργαζόμενος είναι ένας πιο  παραγωγικός εργαζόμενος και τελικά, η επένδυση στην ευημερία των εργαζομένων είναι μια βαθιά αποδοτική επένδυση για κάθε οργανισμό.

Ερευνώντας το PERMA

Όλα τα παραπάνω φυσικά είναι γνωστά και (όπως είπαμε ήδη) σε ένα βαθμό αυτονόητα. Όπως όμως τα ψάρια στην ιστορία του Wallace, τείνουμε πολλές φορές να παραβλέπουμε τη σημασία τους και να μη δίνουμε στην εργασιακή ευημερία του βάρος που της αναλογεί. Λίγες φορές την παρατηρούμε, πιο λίγες στοχαζόμαστε πάνω σε αυτή και ακόμα λιγότερες λαμβάνουμε μέτρα για να την ενισχύσουμε με τρόπο αντικειμενικό και τεκμηριωμένο. Ορμώμενοι από αυτή τη συνειδητοποίηση, επιθυμήσαμε να ερευνήσουμε συστηματικά το επίπεδο της εργασιακής ευημερίας στη χώρα μας, δηλαδή να απαντήσουμε στο απλό ερώτημα: «Πόσο χαρούμενοι είναι οι Έλληνες εργαζόμενοι;».

Για το σκοπό αυτό ξεκινήσαμε μια διαχρονική έρευνα, εξετάζοντας εκατοντάδες εργαζόμενους στην Ελλάδα σχετικά με το επίπεδο ευημερίας που αισθάνονται στην εργασία τους. Στην έρευνά μας ορίζουμε την ευημερία με βάση το μοντέλο PERMA του Martin Seligman (2011). Σύμφωνα με αυτό το θεωρητικό μοντέλο, η ανθρώπινη ευημερία στοιχειοθετείται από 5 πυλώνες:

1. Θετικά συναισθήματα (Positive Emotions): Πόσα και πόσο έντονα θετικά συναισθήματα (όπως χαρά, ηρεμία, ευγνωμοσύνη, ανάταση κλπ.) βιώνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας μας.
2. Δέσμευση (Engagement): Κατά πόσο ασχολούμαστε με πράγματα που προξενούν το ενδιαφέρον και μας κάνουν να απολαμβάνουμε την ενασχόληση με αυτά.
3. Σχέσεις (Relationships): Η ποιότητα των στενών μας σχέσεων και των κοινωνικών επαφών μας που δημιουργούν μια αίσθηση του ανήκειν.
4. Νόημα (Meaning): Η αίσθηση σκοπού και κατεύθυνσης που νιώθουμε ότι έχει ή που δίνουμε μόνοι μας στη ζωή μας.
5. Επίτευξη (Achievement): Η εμπειρία του να πετυχαίνουμε ένα στόχο που έχουμε θέσει.

Βασισμένες στους παραπάνω πυλώνες και προσαρμόζοντάς τους στην εργασιακή πραγματικότητα, οι Peggy Kern και Michelle McQuaid ανέπτυξαν ένα ερωτηματολόγιο Εργασιακής Ευημερίας (2012) προσθέτοντας επίσης τον πυλώνα της Υγείας, που αναφέρεται στη διασφάλιση της ομαλής σωματικής λειτουργίας μέσα από τον καλό ύπνο, τη διατροφή και την άσκηση. Το ερωτηματολόγιο αυτό έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αξιόπιστο και έγκυρο μέσα από τις σχετικές επιβεβαιωτικές μελέτες και γι’ αυτό το λόγο αποτέλεσε τη βάση για τη δική μας έρευνα.

Η έρευνά μας ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2020 και θα διεξαχθεί σε κύματα, αντλώντας πληροφορίες από διαφορετικές χρονικές συγκυρίες στα επόμενα χρόνια. Παρακάτω σας παρουσιάζουμε κάποια ενδεικτικά αλλά ενδιαφέροντα αποτελέσματα της πρώτης φάσης της, η οποία ολοκληρώθηκε στις αρχές Νοεμβρίου 2020 (πριν την επιβολή του δεύτερου lockdown της φετινής χρονιάς). Το δείγμα σε αυτό το στάδιο της έρευνας αποτελείται από 387 εργαζόμενους σε 14 διαφορετικούς κλάδους, οι οποίοι συμμετείχαν στην έρευνα απαντώντας ηλεκτρονικά στο ερωτηματολόγιο που διανείμαμε μέσω των social media (LinkedIn, Facebook).

Πόσο χαρούμενοι;

Το πρώτο πράγμα που αναρωτηθήκαμε ήταν, όπως είπαμε παραπάνω (και όπως είναι εύκολα κατανοητό), σε ποια επίπεδα κινείται η ευημερία των Ελλήνων εργαζομένων. Τα αποτελέσματα εδώ, αν και μόλις ενδεικτικά, παρουσιάζουν μια μάλλον μέτρια εικόνα αν συσχετίσουμε τις απαντήσεις του δείγματός μας με τα σημεία αναφοράς που ενδεικτικά αναφέρει η Kern, σύμφωνα με τα οποία, τα επίπεδα «κανονικής λειτουργίας» βρίσκονται ανάμεσα στις τιμές 6.5 και 7.9, με τις τιμές από 8 και πάνω να δείχνουν αυξημένη λειτουργικότητα και τις τιμές από 5 και κάτω να φανερώνουν σημαντική εξασθένιση.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Όπως φαίνεται στον Πίνακα υπάρχει μια σαφής τάση προς χαμηλότερα επίπεδα ευημερίας στους 3 από τους 6 πυλώνες του PERMAH αλλά και στη Γενική Ευημερία, που υπολογίζεται ως το σύνολο των 6 πυλώνων. Η τάση γίνεται πιο εμφανής συγκρίνοντας τα αποτελέσματα της δικής μας έρευνας, με αυτά που βρήκαν οι Butler & Kern (2016) σε ένα διεθνές δείγμα περίπου 23700 ατόμων, όπως φαίνεται στο Γράφημα 1.

ΓΡΑΦΗΜΑ 1: Μέσος όρος Πυλώνων PERMAH

Βέβαια, τα αποτελέσματα αυτά είναι ακόμα σχετικά, καθώς τα σημεία χαμηλής, μεσαίας και υψηλής λειτουργικότητας που προτείνει η Kern δεν έχουν ελεγχθεί ποτέ σε αποκλειστικά Ελληνικό πληθυσμό. Καθώς η έρευνά μας θα αποκτά μεγαλύτερο δείγμα και θα καλύπτει ένα ευρύτερο φάσμα χρονικών περιόδων (ας μην ξεχνάμε την ιδιαιτερότητα της φετινής χρονιάς), θα μας παρέχει ένα πιο ακριβές σημείο αναφοράς.

Κλαδική ευτυχία (;)

Οι διαφορετικοί κλάδοι της οικονομίας διαθέτουν τις δικές τους προκλήσεις και ευκαιρίες, δέχονται διαφορετικές πιέσεις και πολλές φορές λειτουργούν υπό το κράτος διαφορετικών κυρίαρχων κουλτουρών. Έτσι είναι λογικό να υποθέσουμε πως μπορεί να υπάρχουν διαφορές στα επίπεδα ευημερίας από κλάδο σε κλάδο. Τα αρχικά ευρήματά μας υποδεικνύουν πως πράγματι υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στους 14 κλάδους που ερευνήθηκαν. Οι διαφορές εντοπίζονται κυρίως στους πυλώνες των θετικών συναισθημάτων, της δέσμευσης, του νοήματος και της επίτευξης. Όσον αφορά τη γενική ευημερία πάντως, «πρωταθλητής» αναδεικνύεται ο κλάδος της Τεχνολογίας με τα Ναυτιλιακά να ακολουθούν, ενώ στην τελευταία θέση βρίσκονται οι Τηλεπικοινωνίες.

ΓΡΑΦΗΜΑ 2: Γενική εργασιακή ευημερία ανά κλάδο

Αν και το μικρό μέγεθος του έως τώρα δείγματός μας δεν μας επιτρέπει ασφαλή συμπεράσματα και υποθέσεις, είναι σαφές πως η εργασιακή ευημερία δεν είναι εντελώς ανεξάρτητη από τον τομέα στον οποίο εργάζεται κανείς, αφού υπάρχουν τομείς δραστηριότητα που «υπερέχουν» και άλλες που «υπολείπονται» ως προς τη γενική ευτυχία των εργαζομένων τους. Αν αυτό είναι πράγματι αλήθεια, ο διάλογος για τις αιτίες αυτών των διακυμάνσεων μπορεί να φέρει πολύ σημαντικά οφέλη τόσο στους αντίστοιχους οργανισμούς όσο και στον κάθε εργαζόμενο ξεχωριστά.

Θέμα ιεραρχίας

Ένα ακόμα ενδιαφέρον εύρημα της μέχρι τώρα έρευνάς μας, αφορά τη σχέση ανάμεσα στην ευημερία και τη θέση του εργαζόμενου στον οργανισμό. Φαίνεται λοιπόν πως ο εργασιακός ρόλος έχει στατιστικά σημαντική επίδραση στους πυλώνες των θετικών συναισθημάτων και στη δέσμευση. Και στους δύο αυτούς πυλώνες οι ελεύθεροι επαγγελματίες σκοράρουν γενικά ψηλότερα από τους μισθωτούς (είναι πρώτοι στα θετικά συναισθήματα και δεύτεροι στη δέσμευση μετά τους Γενικούς Διευθυντές) – ένα εύρημα με πολλαπλές πιθανές αναγνώσεις. Η δεύτερη τάση που παρατηρείται είναι πως, όσον αφορά τη μισθωτή εργασία, και στους δύο παραπάνω δείκτες τα σκορ είναι μεγαλύτερα καθώς ανεβαίνουμε στην ιεραρχία. Έτσι, οι προϊστάμενοι/επόπτες σκοράρουν υψηλότερα από τους υπαλλήλους, οι διευθυντές πάνω από τους προϊσταμένους και οι γενικοί διευθυντές υψηλότερα από όλους.

ΓΡΑΦΗΜΑ 3: Θετικά συναισθήματα και Δέσμευση ανά θέση εργασίας

Παρόμοια μοτίβα επιδράσεων παρατηρούνται και στη γενική εργασιακή ευημερία, παρόλο που οι διαφοροποιήσεις σε αυτή δεν αποδεικνύονται (για την ώρα) στατιστικά σημαντικές. Είναι φυσικά ασαφής ο λόγος για τον οποίο παρατηρείται αυτή η τάση (έχει να κάνει με τη μισθολογική διαφορά, ή μήπως με τη δυσκολία της εργασίας, με το επίπεδο δέσμευσης με τον οργανισμό ή κάτι άλλο;), όμως μας δίνει μια καλή αρχική ιδέα και φυσικά το έναυσμα για νέες, πιο αναλυτικές έρευνες.

Που βρίσκεστε εσείς;

Τα παραπάνω ευρήματα δεν αποτελούν παρά τις πρώτες ενδείξεις σε μια τρέχουσα προσπάθειά μας να χαρτογραφήσουμε τα επίπεδα εργασιακής ευημερίας στη χώρα μας. Θα χρειαστεί σίγουρα περισσότερος χρόνος, μεγαλύτερα δείγματα και φυσικά επανέλεγχος κατά τη διάρκεια μιας πιο «κανονικής» περιόδου για να μπορέσουμε να φτάσουμε σε πιο συμπαγή αποτελέσματα και ασφαλή συμπεράσματα. Ωστόσο οι ενδείξεις που έχουμε είναι αρκετές για να αποτελέσουν αφορμή για διεξοδικό και παραγωγικό διάλογο και να δώσουν χώρο σε μια σειρά από εποικοδομητικά ερωτήματα για τους ελληνικούς οργανισμούς. Από αυτά τα ερωτήματα, ίσως τα πιο καίρια (και πιο βασικό) από όλα είναι:

Α) που βρίσκεται η ευημερία των εργαζομένων στο δικό μου οργανισμό;

Β) Και τι μπορώ να κάνω για να την αυξήσω;

Στην Achieve Performance μπορούμε να σας βοηθήσουμε να δώσετε μια απάντηση και στα δύο.

ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΕΤΡΗΣΩ ΤΗΝ ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΜΟΥ